داربست‌های ساختمانی سازه‌هایی موقت از جنس فولاد هستند که برای دسترسی به نقاط مرتفع و دشوار ساختمان در هنگام ساخت و ساز مورد استفاده قرار می‌گیرند. داربست‌ها از لوله‌هایی با طول‌های ۶-۳ متر مورد بکارگرفته می‌شوند. این لوله‌ها که به نام لوله داربست شناخته می‌شوند در دو نوع سبک و سنگین و برای شرایط وزنی متفاوت در نظر گرفته می‌شود. سایز استاندارد این محصول دارای قطر خارجی ۴۸٫۳ میلی‌متر و ضخامت دیواره 2 و 2/5 میلی‌متر و طول ۶ متر است.
لوله‌داربست یکی از محصولاتی است که نحوه اتصال و کیفیت آن بسیار حائز اهمیت است و عدم کیفیت مناسب لوله داربستی سبب ایجاد اخلال در کارکرد صحیح آن و منجر به خسارات زیادی می‌شود. این محصول در دسته لوله درز دارقرار می‌گیرد. کلیه لوله‌های داربست از ورق نورد گرم (ورق سیاه) شش متری ساخته می‌شود. لازم به ذکر است که لوله داربست در صنعت به نام لوله ۵ نیز شناخته می‌شود. لوله بدون درز جوش معمولا در داربست بندی استفاده نمی‌شود. علت این امر اختلاف قیمت بالاست که مقرون به صرفه نیست.
بست داربست یکی از اجزای کلیدی در اجرای سازه‌های موقت است که وظیفه مهمی در اتصال، محکم نگه داشتن و ایمنی لوله‌های داربستی را بر عهده دارد. این قطعات فلزی، لوله‌های داربست را به یکدیگر متصل کرده و ساختاری مقاوم برای دسترسی کارگران به ارتفاعات یا نقاط سخت‌دسترس فراهم می‌کنند. بست‌ها در پروژه‌های ساختمانی، صنعتی، عمرانی و هم‌چنین نمایشگاهی به کار می‌روند و نقش مهم و اساسی در ایمنی، استحکام و پایداری سازه‌های موقت دارند. انتخاب صحیح و نصب اصولی بست داربست تأثیر زیادی بر کیفیت و دوام سازه خواهد داشت.
در اینجا، علاوه بر بررسی انواع بست‌های داربست، مواد سازنده، استانداردها، نحوه نصب صحیح و نکات ایمنی، به تأثیرات آب‌وهوایی، تفاوت‌های بست در پروژه‌های مختلف، روش‌های نگهداری و اهمیت انتخاب بست مناسب نیز پرداخته می‌شود.
تاریخچه بست داربست
استفاده از داربست به قرن‌ها پیش بازمی‌گردد، زمانی که بشر از چوب و طناب برای دسترسی به ارتفاعات در ساخت بناها استفاده می‌کرد. با صنعتی شدن جوامع در قرن نوزدهم، نیاز به سازه‌های مقاوم‌تر و ایمن‌تر منجر به توسعه داربست‌های فلزی شد. بست‌های داربست مدرن، که عمدتاً از فولاد ساخته می‌شوند، در اوایل قرن بیستم معرفی شدند. این بست‌ها با پیچ و مهره جایگزین اتصالات سنتی شدند و امکان ایجاد سازه‌های پیچیده‌تر را فراهم کردند. امروزه، با پیشرفت فناوری، بست‌های داربست به صورت مدولار و با مواد مقاوم‌تر تولید می‌شوند.
بست داربست چیست؟
بست داربست قطعه‌ای فلزی است که به گونه‌ای طراحی شده‌است تا لوله‌های داربست را به یکدیگر متصل کند. این بست‌ها معمولاً از جنس فولاد فورج ، چدن داکتیل با پوشش گالوانیزه گرم ساخته می‌شوند و با استفاده از پیچ و مهره، لوله‌ها را در زوایا و موقعیت‌های مختلف محکم می‌کنند.
انتخاب جنس بست باید براساس بارهای وارده و استانداردهای ایمنی سازه دارد. استفاده از بست های بی کیفیت و معیوب اصلا توصیه نمی شود و قطعا استفاده از آنها منجر به حادثه های مهیب با تلفات انسانی خواهد شد. طور کلی بست ها باید به صورت منظم بازرسی و در صورت خرابی تعویض گردد.
هدف اصلی بست‌ها، ایجاد استحکام و انعطاف‌پذیری در سازه داربستی است تا ایمنی کارگران و پایداری سازه تضمین شود.
انواع بست داربست
بست‌های داربست در مدل‌های مختلفی تولید می‌شوند که هر یک کاربرد خاصی دارد. این بست‌ها با توجه به نوع سازه، محل استفاده و هدف اتصال در مدل‌های مختلفی طراحی و تولید شده‌اند. در ادامه به بررسی و معرفی چند نوع از رایج‌ترین بست‌های داربست می‌پردازیم:
- بست ثابت(دوپیچ و چهارپیچ): این نوع بست برای اتصال عمودی لوله‌های داربست (با زاویه ۹۰ درجه) استفاده می‌شود و پرکاربردترین نوع بست داربستی به‌شمار می‌رود. بست ثابت در دو نوع چدنی و فولادی فورج تولید می‌شود. نوع فولادی فورج از کیفیت بالاتری برخوردار است؛ به‌طوری‌که در برابر ضربه و سقوط مقاومت خوبی نشان می‌دهد و فقط دچار تغییر شکل می‌شود، در حالی‌که نوع چدنی ممکن است در اثر سقوط از ارتفاع دچار شکستگی شود که خطرناک است. از نظر ساختاری، این بست‌ها معمولاً در دو نوع دوپیچ و چهارپیچ تولید می‌شوند. اغلب بست‌های فولادی فورج به صورت دوپیچ و بست‌های چدنی به صورت چهارپیچ عرضه می‌شوند، هرچند این موضوع بسته به تولیدکننده می‌تواند متفاوت باشد.
- بست گردان: بست گردان برای اتصال لوله‌ها با زاویه‌های مختلف و به‌ویژه در حالت‌های مورب کاربرد دارد. این بست‌ها انعطاف‌پذیری زیادی در طراحی و اجرای داربست‌های فلزی فراهم می‌کنند و معمولاً برای مهاربندی یا نصب بریس‌ها استفاده می‌شوند. مانند بست‌های ثابت، نوع گردان نیز در دو مدل چدنی و فولادی فورج تولید می‌شود که نوع فورج از مقاومت و ایمنی بیشتری برخوردار است.
- بست مغزی (رابط): بست مغزی برای اتصال طولی دو لوله داربست به‌صورت سر به سر استفاده می‌شود. این بست معمولاً در محل‌هایی که نیاز به افزایش طول لوله‌ها به‌صورت عمودی یا افقی وجود دارد، به کار می‌رود. ساختار آن به‌گونه‌ای است که داخل دو سر لوله قرار گرفته و آنها را در امتداد هم نگه می‌دارد، بدون آن‌که بیرون‌زدگی داشته باشد. استفاده از بست مغزی باعث افزایش استحکام اتصال در طول داربست می‌شود.
- بست H یا دیواری: این نوع بست برای مهاربندی داربست به سازه‌های اصلی مانند دیوارهای بتنی یا تیرآهن‌های سازه‌های فولادی به‌کار می‌رود و نقش مهمی در افزایش ایمنی سیستم داربستی دارد. بست دیواری در اشکال مختلفی طراحی می‌شود، اما رایج‌ترین نوع آن، بست H است که امکان اتصال مستقیم به بال تیرآهن‌های بال‌پهن (مثل IPE یا HEB) را فراهم می‌کند. این بست‌ها به‌ویژه در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی کاربرد گسترده‌ای دارند، زیرا در این صنایع مهاربندی مطمئن داربست از اهمیت بالایی برخوردار است.
مواد سازنده بست داربست
بست‌های داربست از مواد مختلفی ساخته می‌شوند که هر یک ویژگی‌های خاصی دارند:
- فولاد گالوانیزه : رایج‌ترین ماده به دلیل استحکام بالا و هزینه مناس.: مقاوم در برابر رطوبت و زنگ‌زدگی.
- چدن داکتیل : استحکام بالا، اما حساس به رطوبت. مناسب برای بست‌های سنگین و صنعتی اما سنگین‌تر.
- آلیاژهای آلومینیومی: سبک‌تر، مناسب برای پروژه‌های با نیاز به کاهش وزن سازه اما گران‌تر و مقاومت کمتر نسبت به فولاد.
ویژگی‌های یک بست داربست باکیفیت
برای انتخاب بست داربست مناسب، باید به ویژگی‌های زیر توجه کرد:
- جنس مقاوم : بست‌های فولادی با روکش گالوانیزه در برابر زنگ‌زدگی و خوردگی مقاوم‌تر هستند.
- استحکام بالا : بست باید بتواند بارهای سنگین را بدون تغییر شکل تحمل کند.
- نصب آسان: طراحی بست باید امکان نصب و جداسازی سریع را فراهم کند.
- استانداردهای ایمنی : بست‌ها باید مطابق با استانداردهای مانند BS1139، EN74، یا ISIRI تولید شوند.
- وزن مناسب : وزن بست باید با نوع پروژه سازگار باشد؛ بست‌های سنگین برای پروژه‌های بزرگ و بست‌های سبک برای سازه‌های موقت مناسب هستند.
فرآیند تولید بست داربست:
بست‌های داربست در کارخانه‌های تولیدی از مواد مقاوم و باکیفیت ساخته می‌شوند. مراحل تولید شامل:
- برش دقیق مواد اولیه مثل فولاد یا آهن.
- شکل‌دهی به قطعات برای ایجاد ساختار مورد نیاز.
- جوشکاری و اتصال قطعات برای افزایش مقاومت.
- آبکاری و پوشش‌دهی جهت جلوگیری از خوردگی.
- کنترل کیفیت و تست مقاومت طبق استانداردهای بین‌المللی.
استانداردهای لازم برای بست داربست:
برای تضمین ایمنی و کارایی بست‌های داربست، لازم است که آنها مطابق با استانداردهای معتبر تولید شوند. برخی از مهم‌ترین استانداردهای بین‌المللی در این زمینه شامل موارد زیر هستند:
- استاندارد EN 74 (اروپایی)، تأییدکننده کیفیت و ایمنی بست‌های داربستی.
- استاندارد BS 1139 (بریتانیایی)، تعیین‌کننده مشخصات فیزیکی و عملکردی بست‌ها.
- استاندارد ASTM A153 (آمریکایی)، مرتبط با پوشش‌های گالوانیزه برای جلوگیری از خوردگی.
تأثیرات آب‌وهوایی بر عملکرد بست‌های داربست:
شرایط محیطی و آب‌وهوایی تأثیر مستقیمی بر دوام و ایمنی بست‌ها دارد:
- رطوبت بالا : احتمال زنگ‌زدگی بست‌های آهنی را افزایش می‌دهد، بست‌های گالوانیزه در این شرایط بهتر عمل می‌کنند.
- دمای بالا: فلزات در دماهای بالا منبسط شده و ممکن است عملکرد بست‌ها تحت تأثیر قرار گیرد.
- بادهای شدید: در سازه‌های مرتفع، انتخاب بست‌های مقاوم اهمیت دارد تا از لرزش و شکست سازه جلوگیری شود.
نحوه نصب صحیح و نکات ایمنی در استفاده از بست داربست:
نصب بست‌های داربست باید با دقت و رعایت نکات ایمنی انجام شود تا از بروز خطرات احتمالی جلوگیری شود. مراحل اصلی نصب عبارت‌اند از:
- از بست‌های استاندارد و باکیفیت تایید شده استفاده کنید تا از شکستگی یا ضعف ساختاری جلوگیری شود.
- محل اتصال لوله‌ها باید براساس نوع بست انتخاب شود.
- پیچ‌های بست باید کاملاً بسته شوند تا از حرکت ناگهانی جلوگیری شود.
- وزن بار وارده بر بست را کنترل کنید و مطمئن شوید که از ظرفیت مجاز بیشتر نیست.
- بررسی دوره‌ای بست‌ها برای حفظ ایمنی سازه توصیه می‌شود.
- کارگران باید از تجهیزات حفاظتی مانند دستکش و کلاه ایمنی استفاده کنند تا از آسیب‌های احتمالی جلوگیری شود.
- برای سفت کردن پیچ‌ها، از آچار و ابزار مناسب با نیروی مجاز (حداکثر ۶۰۰ کیلوگرم) استفاده کنید.
روش‌های نگهداری و افزایش طول عمر بست داربست:
برای افزایش دوام بست‌های داربست، توصیه می‌شود:
- نگهداری در محیط خشک برای کاهش زنگ‌زدگی.
- استفاده از پوشش‌های ضدخوردگی.
- بررسی و تعویض بست‌های آسیب‌دیده.
- روغن‌کاری دوره‌ای اتصالات.
مزایای استفاده از بست داربست:
- افزایش ایمنی: جلوگیری از ریزش داربست
- نصب سریع: بدون نیاز به جوشکاری یا ابزارهای خاص
- قابلیت استفاده مجدد: امکان باز کردن و بستن بدون آسیب
- تنوع در نوع اتصال: مناسب برای انواع پروژه‌ها
کاربردهای بست داربست در صنایع مختلف
بست‌های داربست در پروژه‌های مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرند، از جمله:
ساخت‌وساز: برای برپایی داربست‌های ساختمانی و نوسازی بناها.
پروژه‌های عمرانی: برای ایجاد سازه‌های موقت در عملیات راه‌سازی و پل‌سازی.
تأسیسات صنعتی: برای تعمیرات و نگهداری تجهیزات در کارخانه‌ها و تأسیسات نفت و گاز.
سازه‌های نمایشگاهی و تبلیغاتی: در نصب بنرها و سازه‌های موقت نمایشگاهی استفاده می‌شوند.
جمع‌بندی
بست داربست یکی از اجزای ضروری در اجرای داربست‌های ساختمانی و صنعتی است که نقش اساسی و کلیدی در مقاومت، ایمنی و عملکرد آنها دارد. انتخاب مناسب بست داربستی با توجه به نوع سازه، شرایط محیطی و هم‌چنین استانداردهای معتبر و بین‌المللی ذکرشده، می‌تواند ایمنی سازه را افزایش دهد و بهره‌وری پروژه را بهبود بخشد.
رعایت نحوه نصب صحیح، نکات ایمنی و روش‌های نگهداری مناسب از نکات مهمی است که در کاهش خطرات و افزایش بهره‌وری پروژه تأثیرگذار خواهد بود.
